Türk edebiyatında Nihal Atsız’ın Ruh Adam kurgusuyla zirvesini bulmuş olan Türkçü/Turancı romanların başlangıcı 1920 yılında tefrika edilen Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun Gönül Hanım adlı eserinin öncesine dayanıyor. Biz bu yazımızda Türkçü/Turancı romanlar kapsamına giren iki romanı kısaca değerlendireceğiz. Bu iki romanın yazarı Türk Ocaklı iki kadındır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesine katkı sağlamış bu iki romanın edebî boyutu tartışmalı olsa bile etki alanı geniştir.
Halide Edip Adıvar’ın Yeni Turan adlı romanı 1912 yılında Tanin gazetesinde tefrika ediliyor. 1913 yılında ise Türk Yurdu Kitapları dizisinden kitap olarak çıkıyor. Türk Yurdu Kitapları o yıllarda Tanin Matbaası’nda basılıyordu. Yeni Turan romanının ikinci baskısı Cumhuriyet’in ilanından hemen sonra 1924 yılında İstanbul Orhaniye Matbaası İkbal Kitabevi tarafından yapılmıştır. İlk baskısı 188, ikinci baskısı 168 sayfadır.[1] Türk Yurdu dergisi, Yeni Turan romanının Tanin gazetesinde tefrika edilmeye başlandığını okurlarına duyurunca bir heyecan dalgası esmiştir. Balkan Savaşları’nın patlak vermesi ve ardı ardına gelen bozgun haberleri yüzünden toplumsal travma baş göstermiştir. Türklüğe bir umut aşılayacak olan Yeni Turan romanı işte bu Balkan Savaşları ortamında bilhassa rağbet görecektir. Tefrika sürüp giderken Türk Ocağı salonunda buluşan öğrenciler Yeni Turan romanını mütalâa edeceklerdir. Ömer Seyfettin de bu romanı çok beğenecektir ve “Türk milliyetperverliğinin bir İncil’idir,” diyerek takdir edecektir. Halide Edip’in öne çıkma heveslisi muhteris bir kadın olduğundan söz eden Yahya Kemal Beyatlı ise Yeni Turan romanı hakkında şöyle demektedir: “Balkan Harbi’ni Rumeli ile beraber kaybettikten sonra İstanbul milliyet cereyanlariyle kaynaşıyordu. O kaynaşma arasında âşinâ olduğum hüviyetlerden biri Halide Edip Hanım oldu. Yeni Turan romanının değerinden ziyade kulaklara garabetle akseden ismi bu kadına karşı herkeste yeni bir dikkat uyandırmıştı.”[2]
Halide Edip Adıvar, Yeni Turan romanını İngiltere’de iken oradaki yakın arkadaşı Isabel Fry’ın evinde kaldığı dönemde kaleme almıştır. Türk feminist hareketinin başlatıcıları arasında yer alan Halide Edip, 1908 Ekim’inde Türk Kadınının İstikbâli başlıklı İngilizce bir mektubu İngiltere’ye göndermiştir. Londra’da çıkmakta olan Nation dergisi bu mektubu yayımlayınca Isabel Fry tarafından fark edilir. Isabel Fry eğitimde yeni metodlar deneyen bir eğitimcidir ve dergideki mektubu okur okumaz Halide Edip’e bir mektup yazar. Böylelikle iki eğitimci hanım arasında sağlam bir dostluk kurulmuş olur. Isabel Fry 1909 Şubat’ında İstanbul’a gelir. Halide Edip onu ağırlar. İkisi birlikte İstanbul okullarını gezerler. Peşi sıra Halide Edip iade-i ziyaret kabilinden Londra’ya giderek Isabel Fry’ın Marylebone Street’teki evinde bir müddet konukluk edecektir. Yeni Turan işte bu konukluk sırasında kaleme alınmıştır. Halide Edip’in yurtdışı bağlantıları o dönemde hem Türk kadınının hem de siyaseten Türkiye’nin sesini Batı kamuoyuna duyurmakta etkili olmuştur. Nitekim Kemal Karpat bir makalesinde şöyle diyecektir: “Halide Edip Adıvar, Batı’da Türk millî mücadelesini ve Batılılaşma hareketlerini anlatan kitaplarıyla tanınır… Türkiye’deki ününü ise daha çok edebiyat eserlerine borçludur.”[3] Kemal Karpat’a göre Halide Edip Türkiye’de bir kadın hareketi lideridir. Gerçekten de Halide Edip, Osmanlı kadın haklarının savunuculuğunu üstlenmenin yanı sıra bilhassa Millî Mücadele yıllarında Batılı kadın gazetecileri Türkiye’de dolaştırarak Türk milletinin haklılığını göstermeye çabalamış ve Türk kadınlarının uğradıkları mezalimi gözler önüne sererek Batılı kadın gazetecileri ağlatmış, Batı kamuoyunda Türklük lehine bir hava oluşmasına katkıda bulunmuştur. Mütareke yıllarındaki İngiliz İşgal Güçleri Komutanlığı bu nedenlerden ötürü Halide Edip’ten nefret ettiğini açıkça belirtmiştir. İngilizlere göre Halide Edip koyu bir Türk milliyetçisidir.
[1] Yeni Turan romanının yayımlanma serüveni için bakınız: İnci Enginün, Halide Edip Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, sayfa 151, dipnot 1, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi, İstanbul 1995.
[2] Yahya Kemal, Siyâsî ve Edebî Portreler, sayfa 30, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 2010.
[3] Kemal H. Karpat, Osmanlı’dan Günümüze Edebiyat ve Toplum, sayfa 142, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
Leave feedback about this