Cumhuriyet’e Giden Yolda Bir Nûmune Şehir: Samsun – M. Halistin Kukul

Cumhuriyet’e giden yol/yollar çok çetin, çok zor ve çok dikenlidir. Önce, bu yolun/yolların açıklığa kavuşması/kavuşturulması lâzımdır ki, Cumhuriyet’in değeri anlaşılabilsin. Sonrasının tahlili ayrı ve o da, çok geniş incelemeyi gerektirir.

Bir defa şunu ifade etmeliyim ki; 19 Mayıs 1919 öncesi Samsun’un durumu ne ise, Türkiye’nin bütün şehirlerinin hâli de hemen hemen aynıydı.

Balkan ve Sarıkamış’taki zayiatların ardından Çanakkale’de kazanılan zafer çok önemli olmasına rağmen, dertlere çâre olamadı, bütün bu fâciaları da Birinci Dünya Harbi tâkîp ederek, memleket evlâtları harbe sokuldu ve dur durak bilmeden bütün Osmanlı-Türk coğrafyası acılara boğuldu;

Yemen’den Galiçya’ya kadar yüz binlerce şehit verildi.

“Son sığınak” diye tâbir edilen Anadolu bile, artık, talan edilmeye başlanılmış, elimizde ne düzenli bir ordu ve ne de yeterli silâh bulunuyordu. Gelinen şartlar vahim, imkânlar ise, çok dardı.

Bütün bu durumların hulâsasını, Millî Mücâdele’nin önderi ve Cumhuriyet’in kurucusunun sözleriyle, Nutuk’tan nakledelim:

“1919 senesinin 19 uncu günü Samsun’a çıktım. Vaziyet ve manzara-i umumiye:

Osmanlı Devleti’nin dahil bulunduğu grup, Harbi Umumide mağlup olmuş, Osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şeraiti ağır, bir mütarekenâme imzalamış, Büyük Harbin uzun seneleri zarfında, millet yorgun ve fakir bir hâlde. Millet ve memleketi Harbi Umumiye sevkedenler, kendi hayatları endişesine düşerek, memleketten firar etmişler. Saltanat ve hilâfet mevkiini işgal eden Vahdettin, mütereddi, şahsını ve yalnız tahtını temin edebileceğini tahayyül ettiği deni tedbirler araştırmakta. Damat Ferit Paşanın riyasetindeki kabine; âciz, haysiyetsiz, cebin, yalnız padişahın iradesine tâbi ve onunla beraber şahıslarını vikaye edebilecek herhangi bir vaziyete razı.

Ordunun elinden esliha ve cephanesi alınmış ve alınmakta…

İtilâf Devletleri, mütareke ahkâmına riayete lüzum görmüyorlar. Birer vesile ile, İtilâf donanmaları ve askerleri İstanbul’da.  Adana vilâyeti, Fransızlar; Urfa, Maraş, Ayıntap, İngilizler tarafından işgal edilmiş. Antalya ve Konya’da, İtalyan kıtaatı askeriyesi; Merzifon ve Samsun’da İngiliz askerleri bulunuyor. Her tarafta ecnebi zabit ve memurları ve hususî adamları faaliyette. Nihayet, mebdei kelâm kabul ettiğimiz tarihten dört gün evvel, 15 Mayıs 1919 da İtilâf Devletlerinin muvaffakatile Yunan ordusu İzmir’e ihraçediliyor.

Yazının devamını okumak için lütfen satın alınız.