19. yüzyılda Rus Çarlığı yönetimine dil politikaları tavsiyeleri sunan koyu Hristiyan bir Rus milliyetçisi olan İlminsky, Kazan Üniversitesinde İlahiyat ve Türk lehçeleri üzerine çalışmalar yürütmüştür. Rus Çarlığı’nın Türklere karşı uyguladığı sistemli asimilasyon metodu olan Rus-Türklük bilimi, onun çabalarının yönetime yansımalarıdır. (Can, 2022) Onun bu çabaları Rus milliyetçiliğinin ilk örneklerinden olarak anılır.
O, Hristiyanlaştırılmış Tatarlar Merkez Okulu adıyla bir eğitim kurumu açmış ve burada yürüttüğü faaliyetlerle Rus Çarlığı lehine birtakım kazanımlar devşirmeye çalışmıştır. 4 yıllık bu okulun amacı Kazan’daki Tatarlar için misyonerler ve öğretmenler yetiştirmektir. Bu okulda ilk iki yıl Tatarca eğitim verilip son iki yıl Rusçaya geçilir. İlminsky’nin planındaki yeniliklerin başında bu gelir. Buna göre o hedef kitlesine öncelikle kendi diliyle seslenip sonra Rusçayı ikame eder. (Üstün-Karakurt, 2019)
Onun dönemindeki Çarlık idaresine verdiği önerilerin genel hatları şöyle özetlenir: Mahallî Türk şivelerinin her birini farklı bir ana dil olarak tanımlamak ve bunları Rusçanın etkisiyle işleyerek birbirinden olabildiğince uzaklaştırmak. Kiril alfabesini benimsetmek ancak her bir topluluk için alfabede bazı farklılıklar belirlemek. O “Arap alfabesini bırakmakla Türklerin geçmişleriyle olan bağlarının zayıflayacağını öngörmüştür” (Somuncuoğlu, 2006: 68). Onun yönteminde bir farklılık da bu politikayı yayacak çalışmaları bu okulları açıp idare edecek olanların bizzat Türklerden seçilmesidir. Çünkü o Türklere bunu ancak Türklerin daha kolay kabul ettirebileceğini varsayar. Türk dostlarından biri olan Altınsarın’a bu işi teklif eden bir mektup yazar. (Can, 2022) “Yerel halka verilecek eğitim yerel öğretmenler vasıtasıyla gerçekleştirilmelidir ki, halk herhangi bir güvensizlik hissetmesin ve çocuklarını bu okullara endişe etmeden gönderebilsin.” (Alagöz, 2016) Kısaca “İlminskiy sisteminin kurumsallaşma sürecine girmesi, Kiril esaslı yerel alfabelerin oluşturulması ve bu sistemi uygulayacak yerli din adamı ve öğretmenlerin yetiştirilmesiyle gerçekleşmiştir (Gökgöz, 2005: 132).
Onun politikasının özeti şöyledir: “Türkistan’da Türkler tarafından kullanılan alfabeyi değiştirilerek Rus alfabesinin yerleştirilmesi, yerli dilin Rusça kelimelerle donatılması ve bu yapılırken her farklı yerel konuşma dilinin yazı diline çevrilmesi ve Rusya Müslümanları’nın Osmanlı ile bütün irtibatının kopartılması amaçlanmıştır.” (Alagöz, 2016)
İlminsky’nin bu politikaları Gaspıralı İsmail’i harekete geçiren etmenlerdendir. Kendi halkının dil politikaları yoluyla Ruslaştırılmaya ve Hıristiyanlaştırılmaya çalışıldığını gören İsmail Bey, esaslı bir aydın tavrı ile aksi yöndeki faaliyetlerini hızlandırır. (Alagöz, 2016) İlminsky için onun bu politikaları rahatsızlık uyandırıcıdır. Onun Rus yönetiminin aleyhinde çalışmalar yaptığını iddia eder. (Can,2022)
Leave feedback about this